Osmanlı’nın hem belediye hem de valilik işlerini yürüten kimse. İstanbul şehrinin emanet edildiği kişidir. 1853’te kurulmuştur. İlk şehremini, Pepe Salih Paşa’dır. Şehremini, Fatih’te İstanbul Büyükşehir Belediyesi binasının inşa edildiği mahallenin adıdır.
Şehremini ne demektir?
Türk Dil Kurumu’nun (TDK) sözlüğü, ‘şehremini’ kelimesinin karşılığını şöyle veriyor;
“isim, tarih (şe'hremini)
1. isim, tarih Osmanlı Devleti'nde Tanzimata kadar saray ve devlet yapılarının onarımına, haremin gider ve aylık işlerine bakmakla yükümlü kimse
2. Şehremanetinin başında bulunan kimse, belediye başkanı”
Şehremini uygulaması ne zaman başladı?
Osmanlı’da ilk belediye teşkilatları “Şehremaneti” adıyla 1853 yılında Kırım Savaşı sonrasında kuruldu.
Osmanlı Dönemi şehremini uygulamasının tarihçesi nedir?
Osmanlı döneminde İstanbul'un yerel yönetimi İstanbul'un fethinden Tanzimat Fermanına kadar geçen zaman içinde kadıların sorumluluğundaydı. Hızırbey Çelebi'den başlamak üzere kent yönetiminde 422 kadı görev aldı. Tanzimat döneminde yeni bir yapılandırma gündeme geldi. 1855'te şehremaneti kuruldu. İlk şehremini unvanını Pepe Salih Paşa aldı. 13 Temmuz 1855'ten 4 Kasım 1855'e kadar görev yaptı. I. Meşrutiyet'e kadar uzanan Tanzimat döneminde İstanbul yerel yönetimi 2'si ihtisap ağası, 18'i şehremini olmak üzere toplam 20 yönetici gördü.
Mahalle olarak Şehremini neresidir?
Cumhuriyet döneminde ilk belediye sarayının yapıldığı yerdir. Şehremini , Topkapı'dan Suriçi'ne eski İstanbul'a girdikten sonra Millet Caddesi boyunca Fındıkzade'ye kadar inen, sağdan Başvekil Caddesinden Kocamustafapaşa'ya çıkan, soldan Çapa Tıp Fakültesi'nden Vatan Caddesine uzanan semt. İstanbul surları boyunca Şehremini'ye Topkapı, Mevlanakapı, Silivrikapı'dan girilir.
Topkapı, Mevlanakapı , Kocamustafapaşa, Odabaşı , Silivrikapı, Uzunyusuf ve bu bölgeler arasındaki diğer semtlerde yaşayanlarda kendilerinde sorulduğunda Şehremini de oturduklarını iddaa etmektedirler. Asıl yer Millet caddesinden içeri girip büyük ve küçük parkların bulunduğu alandır.
Semtte iki büyük hastane vardır: Çapa Tıp Fakültesi ve Vakıf Gureba Hastanesi. Şehremini'de birçok cami bulunur. Bir Mimar Sinan'ın eseri olan Has Odabaşı Camii, Odabaşı'nda, Gazi Ahmet Paşa Camii kaleiçindedir, eski Topkapı'dan girişten sonra soldadır. Mevlanakapısından çıkınca hemen karşıda Merkezefendi Camii görülür. Diğer belli başlı camiler: Çivizade, Örümceksiz, İskenderağa, Caferağa, İbrahim Çavuş, Melek Hatun.
Çapa hastanesinden Topkapı'ya doğru giderken sağda karakol, karşısında İETT garajı vardır. Semtin anacaddesi karakolun karşısındadır. Semt anacaddesinde bir büyük park, bir çocuk parkı bulunur.
Fındıkzade'ye inerken solda Çapa Anadolu Öğretmen Lisesi ve karşısında Şehremini Lisesi bulunmaktadır.
Şehremininin saraydaki görevi neydi?
Şehremini, Osmanlı Devletinde İstanbul’daki saray ve devlete âit binâların bakımı ve tâmiriyle uğraşan ve saraylara gerekli olan şeyleri satın alan kimsedir.
Şehremininin yukarıdaki hizmetlerinden başka, sarayların vekilharçlığı, hastahâne arabalarının tâmiri, surre alayında lâzım olan mühimmâtın tedâriki, enderûnun bâzı ihtiyaçlarının temini ve îcâbında bunların tâmiri, nakliyat ambalajlarının yapılması gibi görevleri vardı. Ayrıca sarayın ve içoğlanlarının bâzı ihtiyaçlarının alınması, hassa ve dârüssaâde ağası matbahına her sene verilmesi lâzım gelen lüzumlu malzemelerin temini ve her sene eski saraya verilen bâzı âletlerin tedâriki gibi görevleri de bulunuyordu.
Fâtih Kânunnâmesi’ne göre, şehremini, teşrifâtta defteremininden sonra ve reisülküttâptan önce gelirdi. Terfi ederse, defterdâr olurdu. Genellikle dîvân-ı hümâyûn hocalarından seçilen şehreminlerinin muayyen maaşları vardı. On beşinci yüzyıl ortalarında yevmiyeleri yüz yirmi akçeydi.
Şehir emaneti nasıl örgütlenirdi?
Şehreminlerinin emrinde su nâzırı, kireççibaşı, ambar müdürü, ambar kâtibi, sermîmar ve tâmirât müdürü gibi görevliler vardı. Şehremini dâiresi sarayın birinci avlusunda, yâni Bâb-ı Hümâyûnla orta kapı arasındaki sâhanın solunda bulunmaktaydı. Dîvân-ı Hümâyûn toplantılarında şehreminleri dîvâna gelip diğer eminlerle berâber dışarda muayyen bir yerde otururlar, kendilerinden bir şey sorulacak veya bir emir verilecekse dîvâna çağrılıp mütâlaaları alınır ve icâb eden tebligât yapılırdı.
On yedinci asrın ikinci yarısında, saray mühimmâtı ve enderûn hademeleriyle eski saray hademelerinin yiyecek ve içecekleri ve bâzı tâmirât ve inşaat için şehreminine senede 6900 kese akçe veriliyordu. On sekizinci asırda ise, şehremini mâliyeden senede 850.000 kuruşluk bir tahsisât almaktaydı.
Zaman zaman resmî binâların inşâ ve tâmirlerinde şehreminiyle mîmârbaşıların berâber çalışmaları aralarında ihtilâfa sebep olurdu. Bu sebeple 1831 yılında her iki vazîfe, yâni şehreminliğiyle mîmarbaşılık birleştirilerek Ebniye-i Hâssa Müdürlüğü ihdâs edilmiş ve şehreminliği kaldırılmıştır.
Ebniye-i Hâssa Müdürlüğü 1849 yılına kadar müstakil, bu târihten 1856 yılına kadar da Ticâret ve Nâfiâ Nezâretine bağlı olarak görevini yürüttü. Bu târihten îtibâren ise, şehrin temizliğini sağlamak ve güvenliğini korumak üzere kurulan şehremânetine bağlandı.
Şehremini görevine ne zaman son verildi?
Bu teşkilât başlangıçta, bir şehremininin başkanlığında iki yardımcıyla İstanbul halkının ve esnafının ileri gelenlerinden kurulu, karma bir şehir meclisinden meydana gelmekteydi. Sonradan bu kuruluşun şeklinde bâzı değişiklikler yapıldı. 1867’de uygulanan teşkilât ve usûllerle bugünkü belediyeciliğin ilk temelleri atılmış oldu. Devletin her şehir ve kasabasında; şehremâneti denilen belediye teşkilâtı kuruldu. Nihâyet Cumhûriyet devrinde kabul edilen bir kanunla şehremaneti tabiri kaldırıldı. (1930)
I. Meşrutiyet'ten (1876) II. Meşrutiyet'e (1908) kadar bu makamda 10 şehremini bulundu. II. Meşrutiyet'ten Cumhuriyetin ilanı'na kadar da 23 şehremini başa geçti.
Osmanlı Dönemi şehreminleri kimlerdir?
Pepe Salih Paşa (13 Temmuz 1855 - 4 Kasım 1855)
Hacı Hüsam Efendi (3 Kasım 1855 - 23 Şubat 1856)
Osman Raşid Paşa (24 Şubat 1856 - 18 Haziran 1858)
Hüseyin Bey (19 Haziran 1858 - 1 Mayıs 1860)
Ahmed Şükrü Bey (12 Mayıs 1860 - 14 Nisan 1862)
Hacı Ahmed Efendi (22 Nisan 1862 - 22 Haziran 1862)
Hüseyin Bey (22 Haziran 1962 - 16 Mart 1868)
Server Paşa (7 Mart 1868 - 6 Temmuz 1870)
Haydar Efendi (18 Temmuz 1870 - 30 Ağustos 1872)
Ali Rıza Bey (21 Eylül 1872 - 10 Mayıs 1873)
Besim Bey (12 Mayıs 1873 - 23 Ağustos 1873)
Ali Paşa (23 Ağustos 1873 - 12 Temmuz 1874)
Hekim İsmail Paşa (15 Temmuz 1874 - 1 Ekim 1874)
Feyzi Bey (2 Ekim 1874 - 30 Ekim 1874)
Hekim İsmail Paşa (30 Ekim 1874 - 24 Mart 1875)
Şevket Bey (25 Mart 1875 - 24 Mayıs 1875)
Ali Kabuli Paşa (30 Mayıs 1875 - 19 Temmuz 1875)
Cenanizade Mehmed Kadri Paşa (19 Temmuz 1875 - 10 Eylül 1875)
Halet Paşa (10 Eylül 1875 - 22 Aralık 1875)
Cenanizade Mehmed Kadri Paşa (24 Aralık 1875 - 28 Kasım 1876)
Refik Bey (28 Kasım 1876 - 14 Kasım 1878)
Galib Paşa (20 Kasım 1878 - 28 Mart 1879)
Ahmet Rasim Paşa (30 Mart 1879 - 20 Nisan 1879)
Reşid Paşa (20 Nisan 1879 - 5 Ağustos 1879)
Rıza Paşa (6 Ağustos 1879 - 29 Kasım 1879)
Mehmed Arif Paşa (30 Kasım 1879 - 2 Mart 1880)
Rıza Paşa (4 Mart 1880 - 30 Mart 1881)
Mazhar Paşa (2 Nisan 1881 - 21 Eylül 1890)
Rıdvan Paşa (22 Eylül 1890 - 10 Haziran 1906)
Reşid Mümtaz Paşa (14 Haziran 1906 - 18 Temmuz 1908)
Şerif Mehmed Rauf Paşa (19 Temmuz 1908 - 27 Temmuz 1908)
Ziver Bey (28 Temmuz 1908 - 16 Mart 1909)
Hazım Bey (17 Mart 1909 - 13 Temmuz 1909)
Halil Bey (20 Temmuz 1909 - 6 Ocak 1910)
Mehmet Tevfik Biren (8 Ocak 1910 - 19 Mayıs 1910)
Subhi Bey (25 Mayıs 1910 - 26 Temmuz 1911)
Hüseyin Kazım Bey (21 Temmuz 1911 - 27 Ağustos 1911)
Tevfik Bey (28 Ağustos 1911 - 18 Ağustos 1912)
Cemil Topuzlu (18 Ağustos 1912 - 7 Kasım 1914)
İsmet Bey (8 Kasım 1914 - 3 Şubat 1915)
İsmail Canbulat (4 Şubat 1915 - 29 Nisan 1915)
Bedri Bey (30 Nisan 1915 - 7 Temmuz 1917)
Sezai Bey (8 Temmuz 1917 - 17 Ağustos 1918)
Cemil Topuzlu (28 Ağustos 1918 - 15 Aralık 1918)
Yusuf Ziya Bey (18 Aralık 1918 - 4 Mayıs 1919)
Cemil Topuzlu (5 Mayıs 1919 - 28 Şubat 1920)
Hayreddin Bey (2 Mart 1920 - 17 Nisan 1920)
Salim Paşa (18 Nisan 1920 - 2 Aralık 1920)
Yusuf Razi Bey (5 Aralık 1920 - 23 Şubat 1921)
Mehmed Ali Bey (24 Şubat 1921 - 5 Temmuz 1921)
Celal Bey (7 Temmuz 1921 - 4 Mart 1922)
Ziya Bey (5 Mart 1922 - 13 Nisan 1923)