Cenazelerin yüksek sıcaklıklarda yakıldığı yerdir. Pek çok din ve kültürde ölü yakma işlemine rastlanır. Bazı kültürlerde ölünün külleri hatıra olarak saklanır. Krematoryum, Türkiye’de sanatçı Leyla Gencer’in ‘yakılmak istemesi’ üzerine tekrar gündeme gelmişti.
Krematoryum
Krematoryum ne demektir?
Krematoryum, diğer yerleşim birimleri ve konut alanlarından farklı olarak, içinde insanların yakıldığı ve daha sonra küllerinin toplandığı bir yer. Ölümün, ölünün yakılmasının bir ritüel olduğu bir mekan.
Krematoryum adı nereden gelir?
Türkçe’ye İngilizce’den geçen sözcüğün kökeni Latince cremare (yakmak) fiiline dayanır.
Türkiye’de krematoryum var mı?
Türkiye'de tam olarak ne kadar sayıda olduğu tam olarak bilinmemekle birlikte Osmanlı'nın son dönemlerinde Anadolu Kavağı sınırları içinde bir adet krematoryum denebilecek yer vardı. Zincirlikuyu Mezarlığı'nda da bir krematoryum yapılmış, sonradan yıkılarak otoparka çevrilmiştir.
Birleşik Arap Emirlikleri’nde de 6 yıl önce Hollandalı bir firma tarafından krematoryum açıldı. Şu anda Avrupa da krematoryum olmayan tek ülke Türkiye.
İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı’nda 1930 yılında kurulan bir krematoryum olmasına rağmen bir işlerliği olmadığı için Türkiye’de cenaze yakılmıyor. Ancak son 10 yılda Türkiye’ye yerleşen yabancılardan gelen talep krematoryum kurulması yönünde. Türkiye’de yapılmadığı için yabancılar 2 yıl öncesine kadar cenazelerini yurtdışına götürüyordu. Ancak yeni bir yönetmelikle yabancıların küllerinin Türkiye’ye sokulması yasaklandı. Yönetmelik sadece Türk vatandaşlarının küllerinin ülkeye sokulmasına izin veriyor.
Türkiye’de krematoryum kurulabilecek mi?
Özellikle yabancıların öldükten sonra yakılma vasiyetlerindeki artış üzerine Türkiye'nin ilk krematoryumu için düğmeye basıldı. Fempa isimli bir firma krematoryum kurmak için Antalya Belediyesi'ne resmen başvuruda bulundu. Krematoryumda günde 5 cenaze yakılabilecek.
13 Nisan 2012 tarihli Radikal Gazetesi’nde Sibel Cingi imzasıyla yayımlanan habere göre; son yıllarda ‘öldükten sonra yakılma’ vasiyetlerine bağlı olarak sık sık Türkiye ’nin gündemine gelen krematoryum ile ilgili ilk defa somut adımlar atıldı. Cenaze hizmetleri şirketi Fempa, krematoryum kurmak için Antalya Büyükşehir Belediyesi’ne başvuruda bulundu. Firma, Almanya, Hollanda ve ABD ’deki modelleri inceleyerek hazırladığı projeye belediyeden yanıt çıkmasını bekliyor. Olumlu yanıt halinde Türkiye’nin ilk ticari krematoryumu 5 ay gibi bir sürede hazır hale getirilecek.
Dünya genelinde, cenazelerin yakılması yönündeki talep hızla yükseliyor. Bu artışta ekonomik etkenlerin ve yer sıkıntısının önemli bir rol oynadığı belirtiliyor.
(…) Aynı zamanda Cenaze Hizmetleri Derneği Başkanı da olan Fempa Yönetim Kurulu Başkanı Murat Arslanoğlu, “Yabancılardan yılda en az 200 yakma talebi geliyor. Bunun üzerine de krematoryum için harekete geçtik. Avam projelerimizle 5 ay önce Antalya Büyükşehir Belediyesi’ne resmi başvuruda bulunduk” dedi. Arslanoğlu, izin çıkması halinde 4-5 ayda krematoryumu açabileceklerini açıkladı. Bir krematoryumun 700 ila 900 bin liraya mal olacağını belirten Arslanoğlu, “Krematoryum yılda 1000 cenaze yakma kapasiteli olacak. Fırınlar LPG’li olacak. Cenazeler 700-900 derece sıcaklıkta yakılacak” dedi. Antalya Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Akaydın verdiği bir röportajda kematoryuma sıcak baktıklarının mesajını vermişti.
Krematoryum için Türk yasaları ne diyor?
Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’na göre belediyeler, Sağlık Bakanlığı’nın izni ile ihrak (yakma) fırınları yaptırabiliyor.
24 Nisan 1930 tarihli, 1593 sayılı ‘Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nda krematoryum ve ölünün yakılması şöyle düzenleniyor:
“MADDE 224: Ölülerin yakılması için fenni usulü dairesinde fırınlar yaptırmak isteyenler belediyelere başvurarak, hazırlattıkları projeleri onaylatıp izin aldıktan sonra tesisata başlayabilirler. Yakılma sonucu cesetten kalan bakaya ise özel kaplara konularak, mezarlık dahilinde bir dairede (krematoryum) saklanır.”
Doktor ve polis raporu gerekiyor mu?
Yasaya göre bir cenazenin ihrak fırınında yakılabilmesi için olağandışı bir sebepten ölmediğine ilişkin doktor raporu, cesedinin yakılması için şahsın hayatta iken bıraktığı vasiyet veya en az üç şahsın bu durumu şifahen tasdiki, ölümün adli vaka olmadığını belirten polis raporunun olması gerekiyor. Küllerin de özel bir kaba konularak mezarlık dahilinde muhafaza edilmesi gerekiyor.
Yakılmayı seçen ünlü isimler kimler?
Heath Ledger, Ingrid Bergman, Steve McQueen, Rock Hudson, Kurt Cobain, Alfred Hitchcock, Albert Einstein, Prenses Margaret, Marlon Brando, Amy Winehouse kremasyonu seçen dünyaca ünlü isimler.
Küller mezarlıkta saklanabiliyor mu?
Sağlık Bakanlığı’nın 19 Ocak 2010’da çıkarttığı “Mezarlık Yerlerinin İnşası ile Cenaze Nakil ve Defin İşlemleri Hakkında Yönetmelik”e göre Türk vatandaşları cenazelerini yurtdışında yaktırarak küllerini Türkiye’ye getirebiliyorlar. Yönetmeliğe göre, bir Türk cenazesini Avrupa’da her hangi bir krematoryumda yaktırabilecek. Ancak küllerin bir mezarlıkta muhafaza edilmesi şartı bulunuyor.
Krematoryum için ilahiyatçılar ne diyor?
Prof. Dr. Beyza Bilgin: Ulema bu konuda düşündü mü bilmiyorum? Bazı inanışlarda küller toprağa, bazılarında suya atılırken kimileri de özel kutularda saklamayı tercih ediyor. Bu şekilde aile kabristanını kitaplığında saklayanlar da var. Türkiye’de henüz yok. Yapılırsa insanlar kendi inançları doğrultusunda ayrılırlar bu dünyadan. Benim fikrim ölenlerin toprağa verilmesinden yana.
Prof. Dr. Suat Cebeci: Bu duruma bir insan hakları sorunu olarak bakılmalıdır. Kimse herhangi bir dine inanmak ve itaat etmek zorunda değildir. Müslümanlık hiç kimseyi kendine inanması için zorlamaz. Eğer insanların vasiyeti yakılmak ise ve bu Türkiye’de yok ise sistem kurulmalıdır. Müslümanlık müdahale etmeyi doğru görmez. Diyanet İşleri Başkanlığı İslamiyet ve onun etrafında olanları destekler ve onaylar.
Prof. Dr. Saim Yeprem ise Cesedin yakılması talebinin İslam dini sınırları içinde yer almadığını, bu nedenle Müslümanların yakılamayacağını söyledi. Yeprem cesedin yakılmasının ise kişinin dininden çıkması anlamına gelmediğini belirterek, Müslümanlığın doğum ile ölüm arasındaki sürece bağlı olduğunu, öldükten sonra cesedin yakılmasının bunu etkileyemeyeceğini sözlerine ekledi.
Krematoryum tasarlamak için nelere dikkat etmek lazım?
1- Öncelikle krematoryum binasının bulunacağı bölgenin seçimi çok önemli. Toplu taşıma araçlarının ulaşabileceği, her türlü servis ve altyapının olduğu bir yerde konuşlanmalı.
2- Krematoryum faaliyette iken, çevresine herhangi bir zarar vermeyecek şekilde düşünülerek araziye yerleşmeli.
3-Bina, etrafında rahat hareket edilebilecek boşluklar sağlamalı. Araçların giriş alanları, park yerleri, kompleks içinde yol alabilecekleri parkur Ayrıca, yakım işleminden sonra birikecek küller için de gerekecek alan düşünülerek, iç mekan kurgusu geniş tutulmalı. Bina ve çevresi toplamda 5-10 hektar arasında olabilir.
4- Özen, krematoryumun planlama ve tasarım aşamasında çok önemli. Burası ölü yakınlarının geleceği bir alan olduğundan, manzara, bahçe, park ve yürüyüş alanları profesyonel bir peyzaj mimarı ile tasarlanmalı. Ayrıca bina ve ana bahçenin dışında, küçük bir de bahçe yapılması, insanların burada yalnız kalıp teselli olmasını sağlayabilir.
5- Krematoryuma giriş ve çıkışlar iyi ayarlanmalı. Giriş ve çıkış mümkünse farklı otoban ya da ana caddelere çıkmalı. Bunun için de yerel yönetim ve karayolları müdürlükleriyle birlikte çalışılabilir. Eğer giriş-çıkışlar aynı yönden ise, arada en azından 5 metreilik bir alan bırakılmalı.
6- Çabuk büyüyen ve uzun süre ayakta kalan ağaçlar dikmek önemli. Bu ağaçlar, dış çevre için de öenmli bir kamuflaj görevi görüyor.
7-Krematoryum binası çevresindeki en yakın yerleşim bölgesine en az 182 metre uzaklıkta olmalı.
8-Krematoryum kompleksi içinde küllerin aileye taslim edileceği ve aynı zamanda bir cenaze töreninin yapılabileceği küçük bir şapel, kilise ya da ev yapılmalı.
9-Her zaman en az iki acil çıkış kapısı bulundurun.
10-Krematoryumda çalışanlar için bir oda, labarotuar, püskürtme odası, küllerin toplandığı oda, temizlik odası, kontrol odası ve ziyaretçi kabul odası olmalı.
Dünyadaki krematoryum sayıları nelerdir?
Dünyadan krematoryum binaları örnekleri hangileridir?
Bazı kültürler tarafından tamamen dışlanan kremasyon, birçok toplumda da kabul görüyor ve krematoryumlar inşa ediliyor. Çok eski zamanlardan kalan krematoryum binalarının yanında son zamanlarda modern mimari, bu binalarda da etkisini arttırmaya başladı. Ölümden sonraki süreçte, bedenin gittiği yer, krematoryum binası, çok baskın kimliklere sokulmadan, yalın ve sade çizgilerle şehirlerde kendini gösteriyor.
Golders Green Krematoryumu
Golders Green Krematoryumu Londra'da açılan ilk krematoryum. Ayrıca Britanya'daki en eski krematoryumlardan. Kremasyon Britanya'da 1885 yılına kadar yasal değildi. Daha sonra deneysel bir merkez inşa edildi ve sonuçlarından gayet memnun kalındı.
Golders Green Krematoryumunun mimarı Sir Ernest George ve ortağı Alfred Yeates. Bahçe tasarımı da Wiliiam Robinson'a ait. Kremasyon binası 1939'da tamamlandı. Bu zamandan beri de bazı binalar eklendi. Bu binada toplam 300.000 yakma işlemi gerçekleşti. Bu rakam neredeyse tüm İngiliz krematoryumlarından çok daha fazla.
Bu krematoryum "laik" olarak adlandırılıyor. Yani, her türlü dinden, ırktan, inançlı, inançsız herkese açık bir mekan. İçeride herkese hitap edecek mekanlar bulunuyor. Hatta yılbaşında bahçesinde bir yılbaşı ağacı bile süsleniyor.
Binanın stili İtalyan. İçinde bir kule bulunuyor. 5 hektarlık bir alana yayılıyor ve bahçe düzenlemesi ziyaretçilerin beklemesi ve huzurlu vakit geçirmesine uygun olarak yapılmış durumda.
Kompleksin içinde mezarlık, iki gölet ve köprü bulunuyor. Ayrıca çocuklara ayrılmış özel bir bölüm de var. Britanya Komunist Partisi için ve hatırı sayılır askerlerin de anılarına köşeler de var.
Baumschulenweg Krematoryumu
Axel Scultes tarafından Berlin'deki Baumschulenweg Mezarlığı için gerçekleştirilen Baumschulenweg Krematoryumu 1998 yılında tamamlandı.
Yeni krematoryum binası yaşam ve hayata dair otantik, büyülü bir deneyim sağlıyor ve bunu yaparken de antik dönem mimarlığıyla modern mimarlığın kesişim noktalarında dolanıyor. Hem sade bir geometri kullanımı hem de geçmişe dair geleneksel izler bunu oluştururken katkıda bulunuyor.
Mezarlıkta bir yıl içinde 12.000 adet ölü yakma töreni gerçekleşince bu işleve dair ve cenazeye katılanlar için çeşitli düzenlemeler yapma ihtiyacı doğdu. Bunun üzerine açılan yarışmayı kazanan Axel Schultes ve Charlotte Frank yarışmayı kazandıklarında aslında oldukça ürktüklerini söylüyor. Çünkü bu tür bir tasarım aşırıya kaçmadan gösterilmesi gereken incelikli bir hassaslık, şatafata kaçmadan yakalanması gereken bir şıklık, panik yaratmayan bir korku gerektiriyor. İşte bu yüzden belli bir düzen içerisinde yerleştirilmemiş, gökyüzüne yükselerek cennetin ışığını alıp mağara benzeri bir mekana indiren ağaçlardan oluşan bir koru tasarlamaya karar verdiler.
Bu mekanda gerçekleşen iki önemli fonksiyon olan ölü yakma ve cenaze törenleri bu monolitik betonarme strüktürün farklı katlarında yer alıyor. Binaya erişim ön avluya yerleştirilmiş yollarla sağlanıyor. Bu avlular ana giriş holüne açılıyor. Binaya giren 3 giriş ise bir başsağlığı mekanı gibi düşünülen mekanla birleşiyor. 1.000 kişilik giriş holü ışık sütunu adı verilen 29 dairesel kolonla çevreleniyor. Sadece tepelerinden desteklerle tuturulan ve yarı saydam bir örtüyle örtülen kolonlar sayesinde sert betonarme çatı adeta uzaya doğrı yükseliyormuş gibi görünüyor. Duvarlardaki yükselen kalıplar strüktürün düzenli bir hal almasını sağlıyor.
Portchester Krematoryumu
Fareham ve Portsmouth arasında Portsdown yamacının aşağısındaki Portchester Krematoryumu 1958 yılında açıldı. Krematoryum, Portsmouth, Fareham Bölgeleri, Havant ve Gosport'dan gelen üyelerle oluşan Meclis Üyeleri Ortak Kurulu tarafından idare ediliyor. Her yıl 400'den 4000'e kadar ölü yakılıyor ve burası, İngiltere'nin en meşgul resmi kiliselerinden biri. İkinci kilise ise 1969 Eylül ayında açıldı.
Ortak Kurul'da İngiliz Ölü Yakma Yetkilileri Federasyonu üyeleri bulunuyor ve kendi uygulama kuralları devam ediyor.
Son yıllarda manastır ve bekleme salonları bulunduran yerel inşaat işlerinden biri binayı yüksek standartlara ulaştırmayı garantiliyor.
Heimolen Krematoryumu
Sint-Niklaas'ta Claus en Kaan Mimarlık tarafından inşa edilen krematoryum Belçika'da bulunuyor.
Heimolen mezarlığı Antwerp ve Gent'i birbirine bağlayan otoyol yanında, yerleşim etrafında bulunuyor. Yerleşim uzun ağaçlık bölgeyle ve eğimli boş arazilerle çevrili. Ekolojik nedenler sebebiyle cenazeyle ilgili ve cremation görevleri farklı yapılarda ve mekanlarda gerçekleşiyor.
Karşılama binası mezarlığın güney batısında, küçük crematoriumun kuzey doğusunda bulunuyor. Küçük bir göl onları birbirinden ayırıyor. Karşılama binası 100m x 40m ebatlarında bir düz çatı ile kaplanarak ölü yakınlarını ve cenaze kortejlerini karşılamak için bir gölgelik oluşturuyor.
Rennes Metropol Krematoryumu
Fransa'da bulunan krematoryum, araziye bir çember şeklinde oturuyor. Çember şekli hem azarideki peyzaj çalışmaları için önemli hem de bu krematoryum için bir sembol. Bu durum, tabii ki farklı inanışlar için de bir şeyleri çağrıştırabilir. Bu strüktür, ayrıca, anıtsal mimariye de bir atıfta bulunuyor. Bir krematoryumdan beklenenin aksine, bina ve çevresi o kadar aktif ki, gelenleri rahatlatıcı, huzur verici bir ilk izlenimi yok.
Stokholm Woodland Krematoryumu
Krematoryumları aslında mimarinin ve peyzajın başlangıç ve bitiş noktası gibi... Stokholm'de bulunan krematoryum, taşıdığı fiziksel özellikler nedeniyle, insanları duygusal açıdan etkiliyor.
Krematoryumu, İsveçli mimarlar Erik Gunnar Asplund ve Sigurd Lewerentz tasarladı. Mimarların sanata ve sosyal demokratlığa olan merakları da tasarımlarına yansıdı. Bina ve çevresinde, ayrıca İsveç'e özgü şeyler de görmek mümkün. Bitki örtüsü, gölgeler oluşturan küçük ormanı, binada kullanılan ahşap malzeme... Modern krematoryum tasarımı açısından, Woodland, önemli bir ilham kaynağı.