Ankara, Adana ve Mersin’in kent planını yaban ilk yabancı şehir plancısıdır. Alman plancı Hermann Jansen, Ankara’nın planını yapmadan önce sorduğu soruyla Atatürk’ü kızdırmasıyla hatırlanır. 1928 yılı ile 1940 yılları arasında Türkiye’de bulunmuştur.
Hermann Jansen kimdir?
28 Mayıs 1869 Almanya doğumlu olan Hermann Jansen, mimar ve şehir plancısıdır. Almanya’da bulunan Kaiser-Karl-Gymnasium’da okudu. Daha sonra ise RWTH Aachen’de mimarlık ve şehir planlama eğitimi aldı. Jansen, 1897 yılında Berlin’e taşındı ve Der Baumeister dergisinde editörlüğe başladı.
Prusya Sanat Akademisi ve Prusya Kamu İşleri Bakanlığı’nda şehir plancısı olarak görev alan Jansen, başta Berlin olmak üzere Rendsburg, Halberstadt ve Husum gibi şehirlerin de planlamasında çalıştı. Ayrıca Berlin - Charlottenburg Teknik Yüksekokulu’nda onursal profesör olarak şehir planlama üzerine çalışmalarda bulundu.
Hermann Jansen; Türkiye, Almanya ve İspanya’da çeşitli şehir planlarında görev aldı ve 20 Şubat 1945 tarihinde vefat etti.
Hermann Jansen Türkiye’ye nasıl geldi?
Ankara Belediyesi, 1927 yılında bir yarışma açtı. Ankara’nın başkent seçilmesi ile birlikte, yeni bir plan oluşturulması gerekli oldu. Bu plan için açılan yarışmaya da Hermann Jansen ve Joseph Brix ile Fransız kökenli Leon Jausseley davet edildi. Yarışmada, Hermann Jansen tarafından yapılan plan onaylandı.
1928 yılında hazırlanan plana Jansen adı verildi. Bu yarışmanın ardından Ankara’da çalışmalara başlayan Hermann Jansen, Ankara dışında da İzmit, Gaziantep-Mersin, Ceyhan-Tarsus ve Adana’da planlar oluşturdu.
Hermann Jansen ile Atatürk arasında nasıl bir diyalog geçer?
Jansen’in Atatürk’e sorduğu “Bir şehir planını tatbik edebilecek kadar kuvvetli bir idareniz var mıdır?” sorusuna Atatürk’ün çok kızdığı ve “Koca memleketi yedi düvelin elinden kurtarmışız, bir ortaçağ saltanatını yıkarak yerine devleti kurmuşuz, bunca devrimler yapmaktayız… Bütün bunları başaran bir rejimin bir şehir planını tatbik edebilecek kuvvette olup olmadığı nasıl sorulabilir?” dediği söylenir.
Hermann Jansen Adana’da nasıl bir çalışma yapar?
1932 yılında dönemin Adana Belediye Başkanı Turhan Beriker, Jansen’i Adana, Mersin ve Tarsus’ta incelemeler yapması için davet eder. Mersin Belediye Başkanı Mithat Toroğlu’da Mersin’in imar planını hazırlamasını ister. 1932 yılı içinde anlaşma sağlanır.
1936 ve 1937 yıllarında 3 plan hazırlayan Jansen’in planları Seyhan’ı içermektedir. Fakat daha sonra 1940 yılında Yüreğir’i de bu planların içine dahil eder. Bölgelerde çalışmalar yapılırken, tarihi dokusu korunur ve ticaret-kültürel işlevsellik kazandırır. Tarihi binaları korurken, yolları genişletir ve kenti bozan biçimsiz yapıları yıktırır.
Plana göre; 5 ana bölüme ayrılan kent kapalı çarşı ve 2 katlı evler şeklinde tasarlandı. belediye binası Tepebağ’da ise yeni bir hastanenin yapılması öngörüldü. Güneşten faydalanabilecek konutlar inşa edilmesi ve trafiğin çatışmayacağı şeklinde tasarlanan yollar, havalimanı ile yarış pisti dönemin ayrıcalıkları arasına girer.
Hermann Jansen'in Adana planı
Sanayi için alanlar düzenlendi ve işçiler için işçi konutları yapıldı. Mersin’in de deniz şehri olması yönünde birtakım tasarımlarda bulundu. Jansen’ın planları 1980’li yıllara kadar devam etti fakat göç olayları yüzünden az katlı yapılar yükseldi, yeni ve biçimsiz yapılar yapılmaya başlandı.
Hermann Jansen tarafından Ankara’da yapılan çalışma nedir?
Hermann Jansen tarafından, 1928 yılında Jasen planı oluşturuldu. Bu plan amaçları şu şekilde belirtilebilir: Araç ve yaya dolaşımını ana bir kent omurgası ile belirlemek, kentin esas gelişme yönünü güney olarak planlamak ve Eski Ankara bölgesinin çevresinden üç yönde yeni yapılaşma.
Ankara Kalesi’nin kenti tacı kabul ederek kale çevresinde yeşillendirilmiş alanların yapılması da bu planın amaçları arasında yer aldı. Bakanlık binalarının yeni oluşturulan şehir bölgesinde düşünülmesi, Ankara ile Sivas arasında yer alan demiryolu hattının sanayi bölgesi olarak planlanması da plan içinde dahil edildi.
Bahçekent Akımını yansıtmaktadır. Yabancı plancılar ya da yurtdışında eğitim gören Türkiyeli plancıların oluşturduğu akımlardan diğerleri de “Pratik Kent” ve “Güzel Kent” oldu.
Hermann Jansen'in Ankara planı
Lörcher Planının eksik kalmaya başladığı ve Ankara’nın nüfusunun artacağı öngörüldüğü için yeni plan arayışlarına giren Ankara Belediyesi, yarışma düzenlediler ve yarışmada Hermann Jansen tarafından hazırlanan plan birinci geldi.
Jansen Planının özellikleri bakımından; motor kullanımına başlamadan geliştirilen yerleşim yerleri için motorlu araçların kullanımına uygun ana ve ara yollar yapıldı. Bunun ardından kent merkezleri belirlendi ve hepsi birbiri ile bağlantılı şekilde yapıldı. Zaman geçmesi ve göç sebepleri yüzünden plana pek uyulmadan yapılaşmalar başlayınca, Ankara’nın günümüzdeki hali yani bozuk düzenine gelinmiş oldu.
Konut bölgelerinde dört katı geçmeyen, bahçe içinde yapılaşmayı; bir üniversite mahallesi, bir işçi evleri mahallesi, bir hükümet mahallesi öngörüyordu. Planda yaya ve taşıt trafiği birbirinden ayrılmaya çalışılıyor; taşıt trafiğinin kolay ve sürekli olmasına özen gösteriliyor, dar, sakin mahalle içi yollar ile yaya yollarına öncelik veriliyordu. Planın ekseninde yer alan Atatürk Bulvarı'na bağlanacak yollar en az beş yüz metrede bir bulvarla birleşecek ama, onu keserek karşıya geçmeyecekti . Plandaki bu yaklaşıma uymayan tek bağlantı, Atatürk Bulvarı'nın üzerinden köprüyle (Opera Kavşağı) geçen Talat Paşa Caddesiydi. Konut bölgelerinde, ağaçlandırılmış, yeşil alan karakterinde bir yaya yolu olacak; bu yol da taşıt yollarıyla ancak beş yüz metrede bir kesilebilecekti .
1960'ların başında köklü biçimde değiştirilen Jansen Planı kapsamında konutlar 2-3 kat artırılarak daha yoğun nüfusun yaşaması yönünde tasarlandı. Tüm konut alanları yap-sat ve yık-yap-sat çalışma şekli ile oluşturuldu.