1.Yüzyılda Mezopotamya’da ortaya çıkan ve günümüz yapılarında gördüğümüz eyvan, üç tarafı kapalı bir mekandır.
Eyvan nedir?
Farsça bir kelime olan Eyvan, Türkçe'ye Arapça'dan gelmiştir. Binaların ortasında yer alan ve iç avluya açılan ayrıca üç tarafı kapalı, üzeri tonoz ile kapalı mekana Eyvan denir. Eyvan, İran ve Orta Asya’dan ortaya çıkmıştır. Cami, medrese ve bazı binaların evlerinde rastlanır.
Eyvan tarihte nasıl bir yer tutar?
İlk defa 1.yüzyılda Mezopotamya mimarisinde görülmüştür. 2. Yüzyıldan itibaren Part ve Sasani mimarilerinde kullanılmıştır. Partlar ve Sasanilerde tören avlusu olarak kullanıldığı görülmüştür. İslam dünyasında ise daha çok yazlık medrese, yazlık dershane olarak kullanılmıştır.
Selçuklu döneminde yaygın olarak kullanılmaya başlanan eyvan, bir evde 2-3 adet görülür. Klasik Osmanlı döneminde ise eyvan tamamen kaldırılmıştır.
Gazneniler döneminde Şii tehlikesini bertaraf etmek için Sünni idare ve tahsil kurumu olarak geliştirilen medreselerde ayrıca bölge halkının evlerinde eyvanlara rastlamak mümkündür.
1135 tarihinde yapılan Zevvâre Cuma Camii'nde cami mimarisine dahil edilen eyvan, İran ve Orta Asya mimari için dönüm noktası olmuştur.
Selçuklulardan sonra eyvan, İlhanlılar, Safeviler ve Timurlular kullanmaya başlamıştır. Osmanlılarda ise klasik eyvan modeline rastlansada daha çok bir tarafı açık kubbeli yapılar olarak karşımıza çıkar.
1472 yılında Fâtih Sultan Mehmed tarafından eyvanlar yaptırılmıştır. Bu eyvanlar, çevresindeki alanda tertip edilen yarışmaları takibi için vardır. Köşkün cephesi revaklıdır ve yan yüzlerindeki fazla derin olmayan eyvanlar cephelere hareketlilik verirken binanın ihtişamını da arttırmıştır.
Tarihte yer alan eyvan mimarisine hangi yapılar örnek verilir?
1. Hüsrev Sarayı
2. Eyvân-ı Kisrâ, Tâk-ı Kisrâ
3. Ktesifon Kemeri
4. Neyrîz Mescid-i Cum'asf
5. Leşker-i Bâzâr Sarayı
6. Zevvâre Cuma Camii
7. Ulug Bey Medresesi
8. Malatya Ulucamii
9. Kayseri'deki Çifte Minare
10. Sivas'taki Gökmedrese
11. Erzurum'daki dört eyvanlı Çifte Minareli Medrese
Mardin Evleri’nde eyvanın yeri ve önemi nedir?
Mardin evlerinde kullanımı kolay ve işlenebilen sarı kalker taşı kullanılır. Zorunlu kullanım alanları dışında bu evler ahşap kullanılmamıştır. Evler 4 mt. Yüksekliğindeki duvarlarla çevrilmiş ve sokaktan ayrılmıştır. Bu duvarlar sert iklimden koruma amaçlı yapılmıştır. Mardin’de eyvan, yazın hayatın geçtiği alanlardır. Güneşe karşı koruma görevi üstlenir. Mardin’de yer alan Nusaybin Köşkü’nün eyvanında yer alan yazıya göre Artuklu Melik Salih döneminde yapılmıştır.
Eyvanlı Türbeler nerede yer alıyor?
1. Bahar Baba Türbesi (Afyon-Osmanköy)
2. Saya Baba Türbesi
3. Ümmühan Hatun Türbesi (Seyitgazi)
4. Gömeç Hatun Türbesi (Konya)
Önerilen Bağlantılar : TOKİ Kayseri kura