İstanbul’a yapılması planlanan Üçüncü Havalimanı projesini sorgulayan raporla dikkatleri üzerine çeken merkez. BETAM’ın açılımı Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’dir. Direktörü, gazetelerde yazarlık yapan Seyfettin Gürsel’dir.
BETAM ne zaman, hangi amaçla kuruldu?
Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM), Türkiye’de köklü bir bilimsel araştırma geleneğini yerleştirmek, bu alanda yurt içinde ve yurt dışında kabul gören ve başvurulan bir araştırma platformu olmak amacıyla Şubat 2008’de kurulmuştur.
Bu amaç doğrultusunda BETAM, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal sorunlarının araştırılması için gerekli akademik ortamı; kaynak, teknoloji ve insan kaynakları altyapısı oluşturmuştur. Bilimsel metodoloji kullanılarak, Türkiye’nin ekonomik ve toplumsal sorunları üzerine uygulamalı araştırmalar yapılmakta, bu araştırmalara dayanarak mevcut politikalar değerlendirilmekte ve farklı politika önerileri geliştirilmektedir. Toplumun, sosyal ve ekonomik refah düzeyinin yükseltilmesi için yapılacak araştırmalar ve yayımlanacak raporlar, Türkiye’deki ve yurtdışındaki üniversitelere, araştırma merkezlerine, akademisyenlere ve kamuoyuna açıktır.
Merkez, iki ana birimden oluşmaktadır. Ekonomik Araştırmalar başlığı altında Türkiye’de ve dünyada iktisat politikalarının araştırılması ve politika önerileri üzerine, Toplumsal Araştırmalar başlığı altında Türk toplumunun kültürel, sosyal ve siyasal yapısı ve uluslararası ilişkileri üzerine çalışılmaktadır.
BETAM’ın yönetim kurulunda kimler var?
BETAM’ın yönetim kurulu şu isimlerden oluşuyor; Taner Berksoy, Ümit Erol, Yılmaz Esmer, Seyfettin Gürsel, Deniz Gökçe ve Gökçe Uysal-Kolaşın.
BETAM’ın danışma kurulunda kimler var?
BETAM’ın danışma kurulu da şu isimlerden oluşuyor; Asaf Savaş Akat (İstanbul Bilgi Üniversitesi), Beril Dedeoğlu (Galatasaray Üniversitesi), Cengiz Aktar (Bahçeşehir Üniversitesi), Deniz Ülke Arıboğan (İstanbul Bilgi Üniversitesi), Eser Karakaş (Bahçeşehir Üniversitesi), Fuat Keyman (Sabancı Üniversitesi), Haluk Levent (Galatasaray Üniversitesi), İnsan Tunalı (Koç Üniversitesi), İlkay Sunar (Bahçeşehir Üniversitesi), İzak Atiyas (Sabancı Üniversitesi), Kamil Yılmaz (Koç Üniversitesi), Kemal Kirişçi (Boğaziçi Üniversitesi), Necip Çakır (Bahçeşehir Üniversitesi), Nurhan Yentürk (İstanbul Bilgi Üniversitesi), Öner Günçavdı ( İstanbul Teknik Üniversitesi), Seyfettin Gürsel (Bahçeşehir Üniversitesi), Taner Berksoy (Okan Üniversitesi), Ümit Erol (Bahçeşehir Üniversitesi), Yılmaz Esmer (Bahçeşehir Üniversitesi) ve Ziya Öniş (Koç Üniversitesi).
BETAM ekibinde kimler var?
BETAM, şu isimlerden kurulu ekiple çalışıyor; Prof. Dr. Seyfettin Gürsel – Direktör, Yrd. Doç. Dr. Gökçe Uysal – Direktör Yardımcısı, Dr. Zümrüt İmamoğlu – Uzman Araştırmacı, Merve Akgül – Koordinatör, Aysenur Acar – Araştırma Görevlisi, Barış Gençer Baykan - Araştırma Görevlisi, Barış Soybilgen – Araştırma Görevlisi, Çiğdem Ok- Araştırma Görevlisi.
BETAM, 3. Havalimanı hakkında nasıl bir görüş açıkladı?
10 Temmuz 2013 tarihli Dünya Gazetesi’nde “3. havalimanı için iki senaryo” başlığıyla yayınlanan haber şöyle;
BETAM, üçüncü havalimanı için iki senaryo kurguladı. Buna göre havalimanında hedeflerin tutması Türkiye'nin büyüme performansına bağlı.
Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) Direktörü Prof. Dr. Seyfettin Gürsel ve Araştırma Görevlisi Tuba Toru Delibaşı'nın araştırmasına göre, İstanbul'a yapılacak 3. havalimanı ile ilgili hedeflerin gerçekleşmesi Türkiye'nin büyümesine bağlı.
3 Mayıs'ta yapılan ihalede 25 yıllık işletme hakkını KDV hariç 22 milyar 152 milyon euro ile kazanan Limak-Kolin-Cengiz-Mapa-Kalyon Ortak Girişim Grubu, havalimanını 3 aşamada yapmayı planladığını açıklarken, ilk aşamada 90 milyon yolcu kapasitesiyle 2019'da faaliyete geçmesi beklenen havalimanının yapılacak ek pistlerle ikinci aşamada 120 milyon ve üçüncü aşamada 150 milyon kapasiteye ulaşacağı belirtiliyor.
İlk senaryo iyimser
BETAM ise ekonomik büyümeye ilişkin 2 farklı senaryo çerçevesinde 2019'dan 2043'e kadar yolcu sayısı projeksiyonları gerçekleştirdi.
İlk senaryoya göre, büyüme 2013-2019 dönemi için yüzde 5, 2020-2030 dönemi için yüzde 4 ve 2031-2043 dönemi için yüzde 2 kabul edildiğinde yolcu sayısı 2019 için 80 milyon, 2020'lerin ikinci yarısında 120 milyon, 2030'larda ise 150 milyon olarak tahmin edildi.
Büyüme hızlarının aynı dönemlerde yüzde 4, yüzde 3 ve yüzde 1.5 kabul edildiği ikinci senaryoya göre de, yolcu sayısı 2019'da 68 milyon olacak, 90 milyona ancak 2020'lerin ikinci yarısında ulaşılabilecek, 120 milyonluk kapasiteye ise ancak 2050'lere doğru ihtiyaç duyulacak.
Kredi borcu bitene kadar zarar edecek
Araştırmaya göre, yeni havalimanı işletmesinin 2019-2030 döneminde, yani kredi borcu döneminin sonuna kadar zarar edeceği tahmin ediliyor. İlk senaryoda birikimli zarar 5.7 milyar euroya, "düşük büyüme varsayımının yapıldığı" ikinci senoryada ise 7.7 milyar euroya ulaşıyor. 2030'dan sonra kar etmeye başlayan havalimanı, ilk senaryoya göre 2043 sonunda birikimli zararı kapatarak 7.3 milyar euro kar elde ederken, ikinci senoryaya göre birikimli zarar kapanmadığından toplamda 4.8 milyar euroluk zarar ortaya çıkacak.
Araştırmada, ikinci senaryoda yer alan düşük büyüme varsayımı altında yeni havalimanının makul bir düzeyde karlı olabilmesi için 25 yıllık dönemde 10 milyar euronun epey üzerinde işletme dışı gelir elde etmesi gerekeceği belirtildi.
Altyapıdaki aksaklık talebi azaltabilir
Yeni havalimanının, merkeze yaklaşık 42 kilometre ve erişimi yapılması planlanan ulaşım altyapısına bağlı olduğu kaydedilirken, altyapı projesindeki bir aksaklık ve/veya yetersizliğin yeni havalimanına olan talebin tahmin edilenden az olmasına sebep olabileceği vurgulandı.
Hızlı tren rakip olacak
BETAM'ın araştırmasında, faaliyete geçtiğinde öngörüldüğü gibi Atatürk Havalimanı'nın kapatılması halinde İstanbul'un Avrupa yakasındaki tek havalimanı olacağı için yeni havalimanının hava ulaşımında ciddi bir rakibi bulunmayacağı vurgulandı. Türkiye'de uçuş mesafelerinin kısa ve havalimanlarının merkeze uzak olmasının halen devam eden hızlı tren yatırımlarını (İstanbul-Ankara hattında yolculuğun 3 saat sürmesi beklentisi) özellikle bazı iç hat seferlerinde hava ulaşımına karşı önemli bir rakip yaptığı belirtilen araştırmada, İstanbul-Ankara hattındaki yolcuların hava ulaşımı yerine tren yolunu tercih edebileceği, bunun da havayolu şirketlerinin iç hat seferlerinde doluluk oranı en yüksek olan İstanbul-Ankara hattında yolcu kaybetmelerine yol açabileceği kaydedildi. Araştırmada, İzmir-İstanbul otoyol projesi gibi yeni otoyol planlarını da unutmamak gerektiği, kısa mesafede karayolunun da havayoluna alternatif olarak değerlendirilebildiği ifade edildi.
Ekonomi yazarları, BETAM için neler yazdı?
Vatan Gazetesi yazarı ve Bilgi Üniversitesi Öğretim Görevlisi Asaf Savaş Akat, 09 Temmuz 2013 tarihli köşe yazısında “Mega havaalanı gerçekçi mi?” diye soruyor ve şunları yazıyordu;
“BETAM’ın araştırması
İstanbul’a yeni bir havaalanı gerekli miydi? İhalesini büyük tantana ile gerçekleştiren hükümet doğal olarak evet diyor. İktisatçılar arasında Yeşilköy’de kapasite artırımına gidilmesini daha akılcı bulanlar var.
Bu konuda BETAM’ın önemli bir araştırması yayınlandı (BETAM.bahcesehir.edu.tr). Seyfettin Gürsel ve Tuba Doru-Delibaşı hazırlamış. Başlığı şöyle: “Mega Havalimanının Kaderi Büyümeye Bağlı”.
Kullandıkları modelin belirleyicilerinden biri Türkiye’nin ortalama büyüme hızı. İyimser büyüme varsayımları altında hedeflenen kapasiteye ulaşılıyor. Böylece proje sahipleri kâr ediyor. Aksi hâlde kapasite boş kalıyor. Proje zarar ediyor.
Bu kadar arazi...
Araştırma çok yararlı bilgiler içeriyor. Karşılaştırmayı yolcu trafiği açısından dünyanın en büyük havaalanı Atlanta Hartfield Johnson ile yapıyor. İşletme gelir ve giderlerini de ayrıntılı şekilde hesaplıyor.
Bir nokta ilgimi çekti. Atatürk Havaalanı 45 milyon yolcuya 1.178 hektar alanda, Atlanta 100 milyon yolcuya 1.900 hektar alanda hizmet veriyor. Yenisinin hedefi 150 milyon yolcu; yani azami 3.500 hektar yeterli duruyor.
Halbuki yeni havaalanı 7.400 hektar üzerinde planlanıyor. Arada 3.900 hektar fark var. Araştırma şu ifade ile bitiyor: “Aradaki 3900 hektarın neden tahsis edildiğinin ayrıca açıklanması yararlı olur.” Sanırım cevabını sizin hayal gücünüze bırakabilirim.”
Milliyet Gazetesi’nin ekonomi yazarı Meral Tamer, 15 Mayıs 2013 tarihli köşe yazısında “Seyfettin Hoca ve BETAM’a nice 5 yıllara...” diyordu… İşte o yazı;
“Biz ekonomi gazetecileri için istatistikler, rakamsal veriler çok değerlidir ve bunlara ulaşması da deveye hendek atlatmaktan zordur. Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK’in yeni Başkanı Dr. Birol Aydemir bile son 2 basın toplantısında kamu kurumlarından veri toplamakta çok zorlandıklarını belirttiğine göre bizlerin sıkıntısını tahmin etmek herhalde zor değil.
Neyse ki Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) gibi 5 yıldır hayatımızı kolaylaştıran bir kurum var. Prof. Dr. Seyfettin Gürsel’in başkanlığında şubat 2008’de kurulan BETAM, TÜİK’in verilerinden de yararlanarak Türkiye’nin güncel ekonomik sorunlarını izliyor, analiz ediyor ve araştırma bulgularını kamuoyuyla paylaşıyor.
Küçük esnaf kadınlar
Seyfettin Hoca bir gün bakıyoruz küçük esnafın cinsiyet değiştirdiğini gösteren rakamlarla karşımızda. Kriz süresince işgücü piyasasına giren 220 bin kadının, kriz sonrasında evlerine dönmek yerine çalışmaya devam ettiklerini; çoğunun kendi işini kurduğunu anlatıyor: “Türkiye’deki yapısal dönüşümün sonucu olarak esnaf tasfiye oluyor. Kendi hesabına çalışan erkekler azalırken, kendi hesabına çalışan ve 1-2 işçi de çalıştıran kadınlar artıyor.”
Bir başka gün BETAM’dan
e-postama düşen araştırma notunda lise ve üniversite mezunu kadın çalışan oranının en yüksek olduğu illerin Zonguldak, Karabük ve Bartın olduğunu hayretle görüyorum. Ne var ki Prof. Gürsel bir süre sonra, 81 ilimizin incelendiği, ezber bozan bir “Türkiye İşsizlik Haritası” açıklıyor ve o analizde Zonguldak’ın istihdam yaratmak konusunda en çıkışı olmayan kentlerimizden biri olduğunu üzülerek görüyoruz...
Büyüme-istihdam
BETAM’ın bir başka araştırması, yandaki grafiklerde de gördüğünüz gibi büyüme-istihdam-katma değer ilişkisini analiz ediyor. Ve tarımda 2008’de başlayan istihdam artışı hızlanırken katma değer-istihdam ilişkisinin koptuğunu, keza hizmetlerde son dönemdeki istihdam artışının katma değer artışının üzerine çıktığını, inşaatta istihdamın tavan yaptığını, sadece sanayide verimlilik ve katma değer artışı olduğunu ortaya koyuyor.
BETAM, son 5 yılda Türkiye ekonomisinin başlıca ekonomik sorunları üzerine 200’ü aşkın araştırma yayınladı. Ve araştırmalardan güncelliğini koruyan 41 tanesini “Türkiye Ekonomisinde Büyüme ve Yapısal Sorunlar” başlığıyla bir kitapta topladı.
Bu değerli kitabın sunumu sırasında Prof. Gürsel’in yaptığı çok önemli bir uyarı var: “Türkiye ekonomisinin halen en temel sorunu, yeterli ve sürdürülebilir bir büyüme rejimine geçişi sağlayamamasıdır.”
Nice 5 yıllara BETAM...”
BETAM’ın iletişim bilgileri nelerdir?
Adres: BETAM Osmanpaşa Mektebi Sokak No:4-6 34353 Beşiktaş, İSTANBUL / TÜRKİYE
Telefon: +90 212 381 0499
Faks: +90 212 381 0450
E-Posta: BETAM@bahcesehir.edu.tr
Web Adresi: http://BETAM.bahcesehir.edu.tr/tr/
Facebook: http://on.fb.me/BETAM
Twitter: www.twitter.com/_BETAM
Önerilen Bağlantılar : 3. Havalimanı